Vor 50 Jahren erschien im Stuttgarter Seewald-Verlag diese zukunftsweisende Schrift in 2. Auflage. Autor war Dr. Herbert Czaja (1914 – 1997), der frühere Präsident des Bundes der Vertriebenen (März 1970 – April 1994). Leider ist diese Broschüre inzwischen vergriffen. Dankenswerterweise hat der frühere Geschäftsführer der Kulturstiftung der deutschen Vertriebenen Dr. Ernst Gierlich die 64 Seiten ins „Kulturportal West-Ost“ gestellt. Der Journalist Thomas Urban hatte schon vor Jahren dafür plädiert, Czajas wegweisende Abhandlung in die polnische Sprache zu übersetzen. Ausgehend von der „Friedenspflicht der Christen in der Gegenwart“ werden die „Prinzipien der katholischen Friedenslehre“ aufgezeigt und die „Grundlagen der Friedensordnung mit unseren unmittelbaren östlichen Nachbarn“. Die Problematik von „Einzelschuld und Kollektivschuld“ wird erläutert, ebenso das „Recht auf die Heimat“ im Zusammenhang mit dem „Aufbau europäisierter, internationaler Territorien“. Die profunden Kenntnisse der osteuropäischen Problematik (u. a. perfekte Beherrschung der polnischen Sprache!) legitimieren den früheren Leiter der „Arbeitsgruppe für Osteuropafragen“ des Außenpolitischen Ausschusses des Deutschen Bundestags (Mitglied in der CDU-Bundestagsfraktion von 1953 bis Ende 1990) als Autor für die oben genannten Themenbereiche. Lösungswege zeigt Herbert Czaja in einem europäischen Volksgruppenrecht auf als Diskussionsgrundlage in der Auseinandersetzung mit Anhängern der Verzichtspolitik. Vorausschauend erklärt der Vertriebenenpolitiker im letzten Kapitel mit dem Titel „Christliche Hoffnung in schwieriger Lage“: „In zwanzig Jahren sind starre nationalstaatliche Grenzen möglicherweise überholt“ (S. 63).
Übrigens förderte die Herausgabe dieser Schrift der damalige gesamtdeutsche Minister Herbert Wehner (SPD). Als Sprecher der Landsmannschaft der Oberschlesier führten Herbert Czaja und Otto Ulitz, Bundesvorsitzender der Landsmannschaft der Oberschlesier, ein intensives Gespräch mit Herbert Wehner über politische Kompromisslösungen für Oberschlesien.
Die schnelle Verbreitung nach dem Erscheinen von „Ausgleich mit Osteuropa“ im Osten hatte ein Stasi-Mitglied aus der DDR verursacht, nachdem Falschmeldungen in der kommunistischen Presse über den Inhalt kursierten. Die polnische Presse wurde hellhörig und bestellte 100 Exemplare via Wien nach Polen. Die Aufmerksamkeit war groß; zuerst wurde überall Kritik geäußert – wenig später jedoch relativ sachlich berichtet!
Kernpunkte aus „Ausgleich mit Osteuropa“ findet man auch in der sog. „Bremer Erklärung“, die der ostoberschlesische Autor weitgehend selbst formulierte. Als Gast der BdV-Bundesvertreterversammlung in Bremen am 17. und 18. Januar 1970 erläuterte der spätere BdV-Präsident die „Bremer Erklärung“, d. h. er kämpfte sozusagen Satz für Satz dafür. Sie wurde bei wenigen Enthaltungen angenommen. Erst danach erklärte sich Herbert Czaja zur Kandidatur bereit, nachdem er auch von vielen Vertretern der Landsmannschaften dazu aufgefordert worden war. Zuvor hatte der Kandidat vielen Zeitgenossen als zu christlich und zu versöhnungsbereit gegolten! Am 15. März 1970 wurde er mit Zweidrittel-Mehrheit zum neuen BdV-Präsidenten gewählt. Es folgten kurz darauf schwere Jahre in der Zeit der Ostverträge mit vielen Anfeindungen aus dem links- und rechtsextremistischen Lager samt Telefonterror und ähnlichen Drohungen.
Auf einen Kernsatz der „Bremer Erklärung“ soll zum Schluss noch hingewiesen werden, der auch in der Antrittsrede vom neuen BdV-Präsidenten wiederholt wurde: „Zu einer gesicherten europäischen Friedensordnung ist Raum für einen dauerhaften und gerechten Ausgleich und enge Zusammenarbeit zwischen Deutschen und Polen!“
Stefan Teppert
Hier die Publikation „Herbert Czaja, Ausgleich mit Osteuropa“ als Download
Pojednanie z Europą Wschodnią / Ausgleich mit Osteuropa
Staranie o ład pokojowy w Europie
50 lat temu ukazało się w wydawnictwie „Seewald“ w Stuttgarcie drugie wydanie tego pisma skierowanego w przyszłość. Autorem był dr Herbert Czaja (1914 – 1997), były prezydent Związku Wypędzonych (Bund der Vertriebenen, marzec 1970 – kwiecień 1994). Wydanie to jest już niestety niedostępne. Na szczęście dr Ernst Gierlich, były dyrektor Fundacji Kultury Niemieckich Wypędzonych (Kulturstiftung der deutschen Vertriebenen), udostępnił 64 strony tego pisma na stronach „Kulturportal West-Ost“.
Dziennikarz Thomas Urban opowiadał się już wcześniej, a żeby przełomowa rozprawa Czaji ukazała się w języku polskim. Możliwe że tak właśnie się stało? Począwszy od „obowiązku chrześcijanów do pokoju w współczesności“ są wskazane „zasady katolickiej doktryny pokoju“ oraz „podstawy porządku pokojowego z naszymi bezpośrednimi wschodnymi sąsiadami“. Problematyka „winy osobistej i winy kolektywnej“ jest omówiona jak i „prawo na ojczyznę“ związane z „utworzeniem europeizowanych, międzynarodowych terytoriów“.
Głęboka wiedza problematyki Europy wschodniej (między innymi poprawna polszczyzna) ukazuje byłego kierownka „Grupy do spraw europy wschodniej“ („Arbeitsgruppe für Osteuropafragen“) w komisji polityki zagranicznej niemieckiego parlamentu (członek CDU od 1953 – 1990 r.) jako autora powyżej wymienionych tematów. Herbert Czaja wskazuje możliwości i rozwiązania w europejskim prawie dla mnieszości narodowych (Volksgruppenrecht) jako podstawę do dyskusji w sporze ze zwolenikami „polityki rezygnacji“ („Verzichtspolitik“). Przewidująco wskazuje ten polityk wypędzonych w ostatnim rozdziale pod tytułem „Chrześcijańska nadzieja w trudnym położeniu“ („Christliche Hoffnung in schwieriger Lage“): „Może za 20 lat zatwardziałe narodowe granice będą przestarzałe.“
Zresztą, były minister SPD Herbert Wehner był za jego wydaniem. Jako rzecznik Landsmannschaft der Oberschlesier prowadzili pan Herbert Czaja i pan Otto Ulitz, krajowy przewodniczący Landsmannschaft der Oberschlesier, wzmożone rozmowy z Herbertem Wehner o politycznych rązwiązaniach kompromisowych dotyczących Górnego Śląska.
Pewien członek §Stasi“ stał za szybkim rozpowszechnieniem się pisma „Ausgleich mit Osteuropa“ na Wschodzie po ukazaniu się fałszywych treści w komunistycznej prasie. Polska prasa została zaintrygowana i zamówiła sto egzemplarzy z Wiednia do Polski. Zainteresowanie było olbrzymie; najpierw pojawiła się wszędzie ogromna krytyka – nieco później komentarze były bardziej rzeczowe.
Najważniejsze punkty z „Ausgleich mit Osteuropa“ znajudują się też w tzw. „Dekleracji z Bremen“ („Bremer Erklärung“), którą autor z Górnego Śląska prawie sam sformułował. Jako gość BdV- Bundesvertreterversammlung w Bremen 17. i 18. stycznia 1970 r. wyjaśnił przyszły BdV-prezydent tą „Bremer Erklärung“, to znaczy, walczył o każde pojedyncze zdanie. W większości została ona zatwierdzona. Dopiero po tym Herbert Czaja wyraził zainteresowanie kandydaturą, kiedy wielu przedstawicieli z Landsmannschaften zachęcili go do niej. Początkowo był on uznawany jako zbyt chrześcijański i za szybki do pojednania. 15. marza. 1970 r. dwie trzecie głosów przeważyły o zwycięstwie w walce o prezydenta BdV. Wkrótce nadeszły trudne lata w czasie układów wschodnich z wieloma przejawami wrogości z lewego jak również prawego obozu do tego również groźby telefoniczne i tym podobne.
Na końcu trzeba spojrzeć na najważniejsze zdanie z „Bremer Erklärung“, które zostało powtórzone w mowie do wystąpienia przez nowego BdV-prezydenta: „Do bezpiecznego porządku pokojowego jest miejsce dla trwałego i sprawiedliwego kompromisu oraz ścisłą współpracę między niemcami i polakami!“.
Stefan P. Teppert
Der Band liegt nun auch in polnischer Übersetzung als Download vor:
Herbert Czaja,
Pojednanie z Europą Wschodnią – Próba europejskiego ładu pokojowego
Dr Herbert Helmut Czaja, urodzony w 1914 r. na Górnym Śląsku, przybył do Stuttgartu w 1946 r. po niewoli i wypędzeniu, od 1947 do 1953 r. reprezentował partię CDU w Radzie Miejskiej Stuttgartu i jest od 1953 r. członkiem frakcji CDU/CSU w Bundestagu. Po intensywnym uczestnictwie w pracy nad przepisami społecznymi, zajmuje się dzisiaj głównie zagadnieniami polityki wschodniej i zagranicznej. Reprezentuje frakcję CDU/CSU w komisji mieszkalnictwa i w komisji Bundestagu dla polityki zagranicznej oraz prowadzi jej grupę dla rozważania pytań Europy Wschodniej. Czaja jest także rzecznikiem Ziomkostwa Górnych Ślązaków, założycielem i przewodniczącym wypędzonych w jego związku w CDU, członkiem Komitetu Centralnego Niemieckich Katolików, niemieckiego oddziału „Pax et iustitia”, Ackermanngemeinde oraz innych organizacji ziomkowych. Jego głęboka wiedza usprawiedliwia go jako autor tutaj omawianego tematu.
Übersetzung: Evelyne Adenauer
